Konteksty: Gołoborze 2020/2021

Biuro Wystaw Artystycznych w Kielcach, Fundacja im. Kieleckiej Szkoły Krajobrazu, kurator wystawy Stanisława Zacharko-Łagowska oraz kurator pleneru Krzysztof Zając zapraszają na poplenerową wystawę fotografii „Konteksty: Gołoborze 2020/2021”. Wernisaż 5 listopada o godz. 18.

Jak napisała w katalogu wystawy Stanisława Zacharko-Łagowska, obszar regionu świętokrzyskiego jest pod względem różnorodności, naturalnej urody i kultury rzeczywiście wyjątkowy. To teren z wybrzuszonymi najstarszymi polskimi górami – Górami Świętokrzyskimi, ze słynnym i tajemniczym gołoborzem na Łysej Górze i Łysicy, oraz – rzeźbiarskimi w charakterze – zespołami wapiennych skałek i słynną Jaskinią Raj, które są pozostałością pradawnego morza. Malowniczo pofałdowany, pełen krętych koryt rzek i strumieni, z reliktem pradawnej Puszczy Jodłowej, najstarszym polskim dębem Bartkiem i wieloma rezerwatami przyrody z endemicznymi, tylko tu występującymi roślinami. Organicznie dopełnia je krajobraz kulturowy: wydłużone prostokąty sfalowanych pagórkami poletek, wspólnie tworzących charakterystyczną szachownicę, z wyraźnym rysunkiem miedz i urozmaiconymi strukturami upraw, z zagubionymi wśród nich małymi wioseczkami i miasteczkami. To wszystko razem składało się na unikalny charakter świętokrzyskiego krajobrazu, naznaczonego zapisem ciężkiej pracy ludzi mocno związanych z naturą – pracy ziemi najbliższej, przy pomocy prostych narzędzi i zwierząt.

To także obszar o bogatej prehistorii i historii, sięgających zamierzchłych czasów, odsłanianych i dokumentowanych przez liczne odkrycia paleontologiczne – wśród których najsłynniejsze to, odkryte w Zachełmiu, ślady tetrapoda – pierwszego (według obecnego stanu wiedzy) czworonoga, który opuścił środowisko wodne i rozpoczął życie na suchym lądzie. Ich wadze dorównują archeologiczne: ze słynnymi kopalniami krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich, z reliktami wielu tysięcy prehistorycznych „dymarek” u stóp Łysicy, w których wytapiano żelazo, a także pozostałości świętych miejsc pogańskiego kultu, takich jak zespół ogromnych megalitycznych grobowców w Słonowicach czy tzw. „pogański wał”, otaczający szczyt Łysej Góry, celowo „przykryty”, w początkach chrześcijaństwa na tych terenach, słynnym klasztorem z relikwiami Krzyża Świętego.

Tu także zachowały się, równie licznie, cenne dla polskiej kultury obiekty architektury średniowiecznej, wśród których wystarczy wymienić chociażby te najsłynniejsze: Wiślicę z Kolegiatą i domem Jana Długosza oraz leżące nieopodal grodzisko w Stradowie, klasztory w Wąchocku, Jędrzejowie, Koprzywnicy, Szydłów, zamek w Chęcinach i wiele innych; także tych powstałych w kolejnych wiekach, które dopełniają listę zabytkowych atrakcji. A tych nie brak i w samych Kielcach, stolicy województwa świętokrzyskiego: począwszy od Wzgórza Katedralnego z barokową katedrą i pałacem Biskupów Krakowskich (obecnie Muzeum Narodowym), przez klasztor na Karczówce, aż po trzy wielkie zabytkowe kamieniołomy: Kadzielnię, Wietrznię i Ślichowice, nowocześnie zaadaptowane do celów wypoczynkowo-kulturalnych.

Kolejnym unikatowym zjawiskiem związanym z tym regionem jest działalność artystów fotografików Kieleckiej Szkoły Krajobrazu, na czele z Pawłem Pierścińskim. Wymiernym rezultatem tej działalności są tysiące fotografii, które utrwaliły świętokrzyski krajobraz niemal w ostatniej chwili przed głębokimi, cywilizacyjnymi zmianami, które nieodwracalnie zmieniły jego charakter.
Na fotografiach artystów KSK eksponowana jest przede wszystkim ziemia: geometryczny rysunek miedz, gęsty, pasiasty układ małych poletek, dziwne kształty tych, które wydarto skalistym nieużytkom. I zapis znojnej pracy człowieka: w wyoranych konnym pługiem bruzdach, różnorodności ręcznie obrabianych upraw, wydeptanych ścieżkach, wyjeżdżonych koleinach polnych dróg. To zapis nie mający znamion eksploatacji ziemi – lecz harmonijnej z nią współpracy, pełnej szacunku, ziemi, pojmowanej jako Matka Karmicielka.

Oprócz tych, ikonicznych już, zdjęć, mających, oprócz wartości dokumentalnej, również wielką wartość artystyczną, fotograficy KSK rejestrowali także i inne formy krajobrazowe występujące na Kielecczyźnie, w tym unikatową Puszczę Jodłową i słynne gołoborze na Łysej Górze.

Do tych wszystkich rodzajów działalności KSK odnoszą się wspólne działania Fundacji im. Kieleckiej Szkoły Krajobrazu oraz Biura Wystaw Artystycznych w Kielcach. Ich istotą jest dialog z osiągnięciami słynnych kieleckich fotografików, i, w pewien sposób, „nadbudowanie” ich o kolejną warstwę czasu i znaczeń. Odbywa się to poprzez nawiązanie do ich dokonań i realizację dokumentalno-artystycznej fotograficznej rejestracji tych samych miejsc, krajobrazów i form, po niemal pięćdziesięciu latach od czasu ich uwiecznienia przez Pawła Pierścińskiego i innych artystów KSK.

Po bardzo udanym powtórzeniu w 2020 r. słynnej, zabezpieczonej w Zbiorach BWA w Kielcach, wystawy „Kielce-Włoszczowa” Pawła Pierścińskiego z 1981 roku, w ramach ogólnopolskiego, 20-osobowego pleneru, oraz skonfrontowaniu w obszernym katalogu nowych, w jego trakcie powstałych oraz archiwalnych fotografii, Fundacja im. KSK postanowiła zmierzyć się z najsłynniejszą formą krajobrazową Gór Świętokrzyskich – gołoborzem na Łysej Górze.

Dzięki uprzejmości Świętokrzyskiego Parku Narodowego, czworo artystów fotografików: Andrzej Łada, Małgorzata Sajkiewicz-Kręt, Stanisława Zacharko-Łagowska i Krzysztof Zając, mogło wejść bezpośrednio na ruchome kamienie gołoborza i wykonywać tam zdjęcia. Z obszernych zestawów fotografii, stworzonych w ciągu trzech dni: 8, 9 i 10 lipca 2020 roku, powstała fotograficzna opowieść o tym niezwykłym miejscu. Opowieść – która ma, podobnie jak w założeniach Kieleckiej Szkoły Krajobrazu, wymiar zarówno artystyczny, jak i dokumentalny. Przedstawiamy ją Państwu w formie wystawy „Konteksty: Gołoborze 2020” oraz, poszerzającego ją, wydawnictwa pod tym samym tytułem. Składa się ona z wielkoformatowych fotografii, zestawionych z archiwalnymi oryginalnymi zdjęciami artystów Kieleckiej Szkoły Krajobrazu, pochodzącymi ze Zbiorów Fotografii BWA w Kielcach: Pawła Pierścińskiego, Jana Siudowskiego (spoza kręgu KSK), Jerzego Kamody, Jana Spałwana i Jerzego Mąkowskiego.

Jej celem jest zarówno przypomnienie i chęć utrwalenia wielkich dokonań artystów Kieleckiej Szkoły Krajobrazu, jak i ich kontynuacja w dziele dokumentowania i twórczej interpretacji unikatowego krajobrazu Ziemi Świętokrzyskiej.